Odwołanie wykonanej darowizny - czy jest to możliwe?

Jak wynika wprost z art.  898 §  1 k.c.  darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdaro­wany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięcz­ności. Jak wynika z powyż­szego w celu odwołania darowizny muszą zaist­nieć dwie przesłanki pozytywne, tj.: niewdzięcz­ność musi mieć stopień rażący oraz że ma być skiero­wana wobec darczyńcy.
Rażąca niewdzięcz­ność obdaro­wa­nego musi być okazana względem darczyńcy. Oznacza to, iż co do zasady obojętne z punktu widzenia ww. przepisu są zacho­wania obdaro­wa­nego wobec innych osób (np. darczyńca nie może odwołać darowizny tylko dlatego, iż obdaro­wany dopuścił się przestęp­stwa na szkodę krewnego darczyńcy). Przy czym jak wskazuje J. Ciszewski, wyjątek należy uczynić w odnie­sieniu do tych wszyst­kich zachowań obdaro­wa­nego, które, choć zwrócone przeciwko innym osobom, mają na celu również urażenie uczuć darczyńcy.
Więcej problemu w praktyce wywołuje pojęcia “rażącej niewdzięcz­ności.” Pojęcie to nie zostało bowiem zdefi­nio­wane przez ustawo­dawcę, a co więcej przyj­muje się nawet, że nie można stworzyć zamknię­tego katalogu sytuacji, które uznać należy za rażąco niewdzięczne. Za rażąco niewdzięczne można uznać wysoce niewła­ściwe i krzyw­dzące działania lub zanie­chania, które są skiero­wane przeciwko darczyńcy. Za takie zacho­wania uznać należy popeł­nienie przestępstw na szkodę darczyńcy, naruszenie przez obdaro­wa­nego obowiązków wynika­ją­cych ze stosunków osobi­stych (rodzin­nych) łączą­cych go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięcz­ności. Rażącą niewdzięcz­ność cechuje przy tym znaczne nasilenie złej woli, skiero­wanej na wyrzą­dzenie krzywdy lub szkody mająt­kowej darczyńcy. Jak wskazuje się w doktrynie, za przykład takiej niewdzięcz­ności mogą na ogół służyć: ciężkie zniewa­żenie darczyńcy, popeł­nienie innego przestęp­stwa skiero­wa­nego przeciwko jego mieniu lub osobie, opusz­czenie darczyńcy w chorobie, niema­jące uzasad­nienia zerwanie kontaktów rodzin­nych itp. Każdy taki przypadek musi jednak podlegać indywi­du­alnej ocenie w świetle wyżej opisa­nych przesłanek. (tak: Ciszewski Jerzy (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II,  Opublikowano: LexisNexis 2014)
W tym miejscu wskazać można kilka orzeczeń sądów, które dokonały prób zdefi­nio­wania pojęcia rażącej niewdzięcz­ności:
- Rażąca niewdzięcz­ność wystę­puje zwłaszcza wtedy, gdy obdaro­wany dopuszcza się względem darczyńcy rozmyślnie nieprzy­ja­znych aktów, przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu, czci oraz mieniu, a także gdy narusza obowiązki wynika­jące ze stosunków osobi­stych łączą­cych go z darczyńcą, czyli chociażby odmawia pomocy w czasie choroby mimo oczywi­stej możli­wości jej udzie­lenia, a także woli ze strony darczyńcy. (tak: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 paździer­nika 2016 r., sygn akt I ACa 485/​16)
- Na gruncie art. 898 § 1 k.c. nie chodzi o jakąkol­wiek niewdzięcz­ność, ale jedynie o taką, której stopień natężenia i amoralny wydźwięk jest na tyle wysoki, że u każdego postron­nego obser­wa­tora wywołałby dezapro­batę. Musi być to zacho­wanie obiek­tywnie naganne i przekra­cza­jące pewne dopusz­czalne, społecznie akcep­to­walne normy. Zachowanie, które trudno uspra­wie­dliwić w okolicz­no­ściach konkretnej sprawy. (tak: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 lutego 2017 r., sygn. akt I ACa 763/​16)
- Jako rażąco niewdzięczne zacho­wanie kwali­fi­kuje się tylko takie zacho­wanie obdaro­wa­nego, które polega na działaniu lub zanie­chaniu (nieczy­nieniu) skiero­wanym bezpo­średnio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które - oceniając rzecz rozsądnie - musi być uznane za wysoce niewła­ściwe i krzyw­dzące darczyńcę. Rażącą niewdzięcz­ność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skiero­wanej na wyrzą­dzenie darczyńcy krzywdy, czy szkody mająt­kowej. O istnieniu bądź nieist­nieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięcz­ności decydują w każdym przypadku okolicz­ności rozpo­zna­wanej sprawy. (tak: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 grudnia 2016 r., sygn. akt I ACa 659/​16)
- Niewierność małżeńska obdaro­wa­nego małżonka, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi rażącej niewdzięcz­ności wobec darczyńców-​teściów w rozumieniu art. 898 § 1. Rażąca niewdzięcz­ność odnosi się do takiego zacho­wania obdaro­wa­nego, które jest skiero­wane przeciw darczyńcy świadomie i w nieprzy­ja­znym zamiarze, ukierun­ko­wane zazwy­czaj na wyrzą­dzenie krzywdy lub szkody mająt­kowej. Nie są to działania nieumyślne, nieza­mie­rzone. Z zasady wyłącza się również działania skiero­wane przeciwko osobie trzeciej, chyba że podjęte są z zamiarem pokrzyw­dzenia darczyńcy (wyrok SN z 28 marca 2012 r., V CSK 179/​2011, LexisNexis nr 3931119, Biul. SN 2012, nr 7, poz. 10).
- Zawiedzione oczeki­wania darczyńcy co do należy­tego zajmo­wania się przez obdaro­wa­nego przed­miotem darowizny nie mogą uzasad­niać odwołania darowizny na podstawie art. 898 § 1 k.c. (tak: Wyrok SN z dnia 2 grudnia 2005 r., sygn. akt II CK 265/​05)
-  Zachowania, które wskazują na chęć poniżenia przez obdaro­waną rodziców, przeja­wia­jące się w we wskazy­waniu im “gdzie jest ich miejsce” i stwarzaniu sytuacji mających im to uświa­domić oraz utrudnić funkcjo­no­wanie jako pełno­praw­nych miesz­kańców darowanej nieru­cho­mości i członków rodziny, stanowią rażącą niewdzięcz­ność i uzasad­niają odwołanie darowizny. (tak: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 lipca 2016 r., sygn. akt I ACa 459/​16)
- Pod pojęcie to podpa­dają tylko takie czynności obdaro­wa­nego, które są skiero­wane przeciwko darczyńcy ze świado­mo­ścią i w nieprzy­ja­znym zamiarze. W szcze­gól­ności chodzi przede wszystkim o przestęp­stwa popeł­nione przeciwko darczyńcy (zarówno przeciwko życiu, zdrowiu i czci, jak i przeciwko mieniu) oraz naruszenie przez obdaro­wa­nego obowiązków wynika­ją­cych ze stosunków osobi­stych (rodzin­nych), łączą­cych go z darczyńcą. Wyłączone są natomiast działania godzące wpraw­dzie w dobra darczyńcy, ale czynione nieumyślnie, krzywdy czy przykrości wyrzą­dzone w sposób nieza­mie­rzony, popeł­nione w uniesieniu czy rozdraż­nieniu, zwłaszcza wywołane i powodo­wane, czy wręcz prowo­ko­wane - wprost lub pośrednio - przez samego darczyńcę. (tak: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 1 września 2016  r., sygn. akt I ACa 233/​16)
Na margi­nesie zazna­czyć należy, iż darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięcz­ności, jeżeli darczyńca obdaro­wa­nemu przeba­czył. Dodatkowo zazna­czyć należy, iż przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiąz­kowi wynika­ją­cemu z zasad współ­życia społecz­nego

Jak wynika z powyż­szego ustalenie czy w konkretnym przypadku są podstawy do odwołania darowizny, a więc czy de facto mamy do czynienia z tzw. rażącą niewdzięcz­no­ścią, wymaga dogłębnej analizy motywów określo­nych zachowań obdaro­wa­nego na podstawie okolicz­ności konkretnej sprawy.

Podstawa prawna:

- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2017.459 z późn. zm.)
Art.  898.  §  1.  Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdaro­wany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięcz­ności.
§ 2.  Zwrot przed­miotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpod­stawnym wzboga­ceniu. Od chwili zdarzenia uzasad­nia­ją­cego odwołanie obdaro­wany ponosi odpowie­dzial­ność na równi z bezpod­stawnie wzboga­conym, który powinien się liczyć z obowiąz­kiem zwrotu.
Art.  899.  §  1.  Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięcz­ności, jeżeli darczyńca obdaro­wa­nemu przeba­czył. Jeżeli w chwili przeba­czenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przeba­czenie jest skuteczne, gdy nastą­piło z dosta­tecznym rozezna­niem.
§ 2.  Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięcz­ności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był upraw­niony do odwołania albo gdy obdaro­wany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
§ 3.  Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym upraw­niony do odwołania dowie­dział się o niewdzięcz­ności obdaro­wa­nego.
Art.  902.  Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiąz­kowi wynika­ją­cemu z zasad współ­życia społecz­nego.

 

Niniejsze opraco­wanie nie stanowi porady prawnej. Kancelaria nie ponosi odpowie­dzial­ności za wykorzy­stanie infor­macji w nim zawar­tych bez wcześniej­szego zasię­gnięcia opinii Kancelarii.