Czy pracownik może odmówić wykonywania pracy, ze względu na groźbę zarażenia koronawirusem?
Uprawnienie do powstrzymania się od wykonywania pracy przez pracownika zostało uregulowane w art. 210 k.p. Zgodnie z ww. normą prawną może to nastąpić wyłącznie w sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.
Jak wskazują komentatorzy, w świetle art. 210 § 1 k.p., dla skorzystania z tego prawa konieczne jest łączne zaistnienie dwóch przesłanek: warunki pracy mają nie odpowiadać przepisom bhp i ma to stwarzać bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia. Oznacza to, że nie każda sytuacja, którą można ocenić jako nieodpowiadającą przepisom bhp może być automatycznie kwalifikowana jako bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia. Ustawodawca nie definiuje pojęcia bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia pracownika jako przesłanki wykonania ww. uprawnienia. Dlatego ocena charakteru zagrożenia będzie należała do pracownika, a w razie sporu do sądu pracy. (por: Baran Krzysztof W. (red.), Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV, Opublikowano: WKP 2018) Zaznaczyć jednak należy, że nie każda praca - nawet w dobie zagrożenia epidemiologicznego -stwarza ryzyko bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia. Prawo do powstrzymania się od pracy przysługuje bowiem tylko w sytuacji, w której pracownik ma uzasadniony powód do przypuszczeń, iż praca stanowi takie zagrożenie. Przykładem takiej sytuacji jest np. praca z osobą zarażoną lub objętą kwarantanną, czy polecenie wyjazdu w rejony zagrożone koronawirusem.
Warto jednak podkreślić, że warunkiem poprawności zachowania pracownika powstrzymującego się od wykonywanej pracy jest niezwłoczne powiadomienie o tym bezpośrednich przełożonych. Brak zawiadomienia o skorzystaniu z prawa powstrzymania się od pracy niebezpiecznej może bowiem rodzić dla pracownika negatywne konsekwencje. Pracodawca może bowiem uznać fakt zaprzestania pracy czy oddalenia się z miejsca zagrożenia bez powiadomienia o tym za nieusprawiedliwiony brak świadczenia pracy i zastosować odpowiednie sankcje. Dał temu wyraz Sąd Najwyższy, stwierdzając kategorycznie, że powstrzymanie się pracownika od wykonywania pracy nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o tym niezwłocznie przełożonego. (tak: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 619/99).
Dodatkowo podkreślić jednak należy, że prawo do powstrzymywania się od wykonywania w warunkach określonych w art. 210 § 1 lub 4 k.p. lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w warunkach określonych w § 2 nie przysługuje pracownikom, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia (art. 210 § 5). . W kodeksie brak definicji ustawowej ww. pojęcia, dlatego warto odwołać się do stanowiska judykatury. Sąd Najwyższy w wyroku z 15.05.2001 r., (II UKN 395/00, OSNP 2003/3, poz. 70,) przyjął, że uprawnienie to w szczególności nie dotyczy personelu lekarsko-pielęgniarskiego w zakresie jego obowiązków pracowniczych. SN wskazał: “Personelowi lekarsko-pielęgniarskiemu w zakresie obowiązków pracowniczych nie przysługuje uprawnienie do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej (art. 210 § 5 w związku z art. 210 § 1 KP). Również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2000 r., sygn. akt II UKN 280/99, SN wskazał wprost: “Praca szpitalnego personelu medycznego odbywa się zatem z natury rzeczy w warunkach bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia czy nawet życia ludzkiego. Pracowniczym obowiązkiem tych osób jest jednak ratowanie zdrowia lub życia pacjentów, więc personel lekarsko - pielęgniarski nie korzysta z przysługującego ogółowi zatrudnionych uprawnienia do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej (art. 210 § 5 w związku z art. 210 § 1 KP).” Dodatkowo w doktrynie wskazuje się, że prawo do powstrzymywania się od wykonywania pracy nie przysługuje również pracownikom służb ochrony ludzi i mienia, strażakom, ratownikom
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks prac
Art. 210. [Przesłanki powstrzymania się od wykonywania pracy]
§ 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
§ 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego
§ 21. Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2
§ 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
§ 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
§ 5. Przepisy § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia
§ 6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.
Niniejsze opracowanie nie stanowi porady prawnej ani podatkowej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez wcześniejszego zasięgnięcia opinii Kancelarii.